Pravo na stanovanje

Krajem 2016. godine, u Banjaluci smo ugostili Ivu Marčetić, arhitekticu i aktivistkinju udruženja „Pravo na grad“ iz Zagreba. Povod za gostovanje je bilo predavanje na temu „Pravo na stanovanje“. Veliki dio Ivinog rada zauzimaju organizacijski i praktični načini rada i reforme modela stambenih politika, kao i aktivističko-praktični potencijali umrežavanja različitih pokreta, organizacija i progresivnih struktura i mogući uticaj ovakvog umrežavanja na promjenu stambenih i ostalih prostornih politika. Ovo je dio onoga o čemu se govorilo na predavanju.
Pravo na stanovanje spada u tzv.treću generaciju ljudskih prava, prepoznatu u Deklaraciji o ljudskim pravima, koja je priznati, potpisan i ratificiran dokument od strane svih ex yu država.   U Međunarodnom paktu o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima stoji da je pravo na stanovanje „pravo da se negdje živi i da se živi u miru, sigurnosti i dostojanstvu“. Ostvarivanje ovog prava pozitivno utiče i direktno se veže za pravo na siguran porodični život. Država ne obezbjeđuje direktno ostvarivanje ovog prava, ali je njena uloga i obaveza da spriječi njegovo kršenje.

 
Stambene politike su znatno promijenjene kada uporedimo period prije 90ih i period koji je uslijedio poslije toga, pa sve do danas. Dobar primjer regulacije, odnosno stambene stabilnosti jeste primjer grada Beča – Beč je uveo tzv. progresivni porez, što je služilo za osnivanje fonda koji je u potpunosti iskorišten za izgradnju stanova. Po ovom programu, u Beču je tokom 10 godina izgrađeno 64 000 stambenih jedinica. I u Jugoslaviji je bila prisutna društvena kontrola stambene politike. Kriteriji kojima se vodila su bili primarno socijalne prirode (trenutni uslovi stanovanja u kojima osoba živi, broj djece i slično). U jednom trenutku ipak dolazi do uvođenja deficitarnih zanimanja, što je dovelo do prednosti za ostvarivanje ovog prava po profesionalnoj osnovi.

 
Početkom 90ih, u Jugoslaviji stanovanje prestaje biti kolektivna briga i pravo, stambeni fondovi se u tom ratnom periodu privatizuju i nosioci stanarskog prava postaju isključivo vlasnici stanova. Dakle, stanovnici bivaju prepušteni (ne)milosti tržišta, a država u toj situaciji  preuzima sasvim drugu ulogu, tj. povlači se iz regulisanja, a sve više se povinuje volji tržišta.

 
Sam pojam „stanovanje“ (pogotovo „kolektivno stanovanje“) postaje termin koji podsjeća na prethodni sistem, nešto što opstaje isključivo u komunističkom uređenju, i prestaje da se pojavljuje i koristi u javnom govoru. Sa druge strane, medijski prostor okupiraju reklame za kupovinu stanova i kreditno zaduživanje kako bi se ta kupovina ostvarila. Ada Kolau Baljano,  današnja gradonačelnica Barselone, a nekadašnja aktivistkinja za pravo na stanovanje, u svojoj knjizi „Životi pod kreditom“ opisuje kako je stambeni kredit postao statusni simbol, koji označava prelazak osobe iz adolescencije u zrelo doba, a najam je simbol neuspjeha i inferiornosti: „Poruka je jasna – Ko god nije kupio kuću je glup, a ko još uvijek renta – siromašan je.“ Država postaje stalni partner u stvaranju profita koji se obezbjeđuje promovisanjem takvog pristupa i podstiče ga kroz subvencije građevinskoj industriji, a krši svoje obaveze ne prateći stvarne potrebe svojih stanovnika u ostvarivanju prava na stanovanje.

 
Kakvi su uslovi u kojima žive osobe kojima je onemogućeno ostvarivanje ovog prava? Stalni strah od deložacije (koje se, zbog straha i ličnog osjećaja srama, ne prijavljuju u realnom broju), nesiguran posao koji predstavlja veliki rizik za eventualni kredit, nemogućnost osnivanja porodice – vidljivi su dokazi kako stambena kriza i kršenje prava na stanovanje dovodi do kršenja niza drugih prava i utiče na druge socijalne i psihičke probleme.

 

 

Psihički minimum odnosno minimum prostora u kojem osoba može da boravi, a da to ne utiče na njeno normalno funkcionisanje jeste 14 m2. Da li je državi ovo zaista previše?
Prezentaciju sa predavanja možete pogledati i preuzeti ovdje.

.

Konkretan primjer uspješne borbe za pravo na stanovanje – španska aktivistička platforma la PAH.